Transport van afvalwater
Riolering is de meest gangbare manier om afvalwater te transporteren. In het stedelijk gebied bestaat die riolering meestal uit grote betonnen buizen, waar het afvalwater onder vrij verval doorheen stroomt. Er zijn meerdere typen, die zich vooral onderscheiden door de wijze en de mate waarin zij regenwater afvoeren. In het landelijk gebied ligt vrijwel altijd drukriolering. Het afvalwater wordt hier, zoals de naam al zegt, onder druk doorheen geperst. In enkele gevallen wordt afvalwater per as (vrachtwagen) afgevoerd.
Ook in de riolering vinden nieuwe ontwikkelingen plaats. Met name de ontwikkeling van riothermie, waarbij warmte aan het afvalwater wordt onttrokken, is de laatste jaren baanbrekend geweest.
Het is belangrijk om zorgvuldige keuzes te maken. Het transport van afvalwater kost namelijk (veel) energie (ook in een vrijvervalsysteem waarin het afvalwater telkens weer omhoog moet worden gepompt). Verder heeft de riolering een zeer lange levensduur. En net als de toiletkeus heeft ook de riolering grote invloed op de wijze waarop afvalwater kan worden verwerkt. Het heeft bijvoorbeeld geen zin om urine gescheiden in te zamelen als al het afvalwater in de riolering weer bij elkaar wordt gevoegd.
De keuzes rond de verwerking van afvalwater en de doelen die je daarmee wilt bereiken, zijn bepalend voor de keuze van je rioleringssysteem. De lange levensduur maakt dat heel bewust moet worden nagedacht over de investeringen. Want wat we nu aanleggen, moet voldoen aan de eisen die we over vijftig jaar aan het verwerken van afvalwater stellen. Dat is een grote opgave.
Hoe werkt het transport van afvalwater?
Binnen de bebouwde kom transporteert de gemeente het afvalwater vanaf de erfscheiding. Dat gebeurt meestal via een vrijvervalriool. Omdat Nederland heel vlak is, moet het water wel steeds worden opgepompt, om daarna onder vrij verval weer verder te stromen. Buiten de bebouwde kom is er in veel gevallen een drukriolering aangelegd, en in enkele gevallen een vacuümriool of een luchtpersriool.
Wat is het probleem?
Het afvalwaterstelsel heeft zich in de loop der tijd heel geleidelijk ontwikkeld. We hebben het nooit als totaalsysteem ontworpen. Als we dat wel hadden gedaan, had het er waarschijnlijk heel anders uitgezien. Met de huidige kennis moet nu worden vastgesteld dat het afvalwaterstelsel als geheel zeker niet optimaal functioneert. Het afvalwater wordt eigenlijk veel te veel verdund om het goed te kunnen verwerken. Daar komt bij dat het riool ook nog wordt gebruikt voor het afvoeren van hemelwater, en omdat veel riolen lekken, treedt er door intredend grondwater nog een extra verdunning op. Geen ideale situatie dus.
 |
Sinds de jaren 70 van de vorige eeuw is op grote schaal mechanische riolering (zie hieronder) aangelegd. In 2014 zijn de ervaringen hiermee geëvalueerd in het zogenaamde ‘Feitenonderzoek mechanische rioleringen’. Vastgesteld is dat dit technisch gezien een goede voorziening is, maar dat de kosten ten opzichte van de vrijvervalriolen relatief hoog zijn. De totale kosten bedragen gemiddeld € 730 per aansluiting per jaar (waarvan € 190 voor dagelijks beheer). Deze kosten zijn veel hoger dan de gemiddelde rioolbelasting van € 215 per aansluiting (bron: Woonlastenonderzoek Eigen Huis). In het rapport ‘Keuzeproces Afvalwater Buitengebied’ bevelen STOWA en RIONED aan in geval van vervangingsinvesteringen in het drukriool nadrukkelijk ook te kijken naar decentrale alternatieven.
Mechanische riolering wordt veelal ontworpen voor het transport van een specifieke hoeveelheid afvalwater. Zowel bij te lage aanvoer als bij te grote aanvoer ontstaan er problemen. Daarnaast vergt het transport van afvalwater, zeker in het buitengebied wanneer er grote afstanden moet worden overbrugd, veel energie.
Een ander probleem is dat rioolstelsels bij aanleg een relatief lange levensduur hebben meegekregen. Technisch gezien, kunnen de betonnen buizen of de PE-leidingen gemakkelijk zestig jaar mee. Maar de maatschappelijke ontwikkelingen gaan veel sneller. Vaak is een vervroegde afschrijving nodig als functies veranderen of de capaciteit van een leiding al snel te klein blijkt. De lange economische afschrijvingsperioden staan innovatieve ontwikkelingen bovendien vaak in de weg.
Hoe nieuwe sanitatie kan bijdragen aan de oplossing
In het kader van nieuwe sanitatie wordt gezocht naar een betere afstemming tussen inzameling en verwerking van afvalwater. Mogelijk zal in de toekomst afvalwater worden getransporteerd dat met minder water is verdund en waar organisch keukenafval aan is toegevoegd. Ook in het buitengebied wordt nagegaan hoe afvalwater effectiever kan worden ingezameld. Veel onderzoek wordt gedaan naar de mogelijkheid om warmte in de riolering terug te winnen (riothermie). Enkele onderzoeken en projecten op dit gebied zijn:
- Ontwerprichtlijnen: KWR doet onderzoek naar de ontwerprichtlijnen voor huishoudelijk afvalwater en kijkt daarbij ook naar bijvoorbeeld de invloed van voedselrestenvermalers.
- Transport van dikke slurries: de TUD heeft een model ontwikkeld waarmee het transport van dikke slurries kan worden gemodelleerd. Daarmee kan worden doorgerekend welke mate van concentratie van afvalwater kan worden gerealiseerd zonder dat er problemen met de doorstroming ontstaan. De thesis hierover van Adithya Thota Radhakrishnan vindt u hier.
- Riothermie: op verschillende locaties wordt inmiddels riothermie toegepast. STOWA heeft de ervaringen met riothermie geïnventariseerd in dit rapport.
Technieken
Voor het transporteren van afvalwater hebben we vrijvervalriolen en mechanische riolen. Waar geen riolering is, kan afvalwater in tankwagens over de weg (‘per as’) worden afgevoerd. Klik op het menu links voor meer informatie over de verschillende mogelijkheden.